Monthly Archives: January 2023

พฤติกรรมศาสตร์ กับสูตรคณิตศาสตร์ A ∩ B ∩ C พฤติกรรม คือ ส่วนประสมที่ลงตัวระหว่าง สิ่งที่ซ่อนอยู่ภายในตัวบุคคล สิ่งแวดล้อมที่สนับสนุนให้กระทำสิ่งนั้นได้สำเร็จ และสถานการณ์ที่บังคับ จูงใจ หรือกระตุ้นให้แสดงพฤติกรรมนั้นออกมา ดังนั้น พฤติกรรมศาสตร์จึงไม่ใช่ศาสตร์ใดเพียงศาสตร์เดียว แต่เป็นส่วนผสมของทุกศาสตร์ที่สามารถทำให้เข้าใจและอธิบายสาเหตุของการเกิดพฤติกรรมเหล่านั้นของมนุษย์ได้ ดังสูตรคณิตศาสตร์ที่ว่า A ∩ B ∩ C = พฤติกรรมศาสตร์ _______ ดร.ปิยวรรณ บุญเพ็ญ วท.ม.วิจัยพฤติกรรมศาสตร์ รุ่นที่ 3 ปร.ด. วิจัยพฤติกรรมศาสตร์ (เน้นวิจัย) รุ่นที่ 8

พฤติกรรมศาสตร์กับหมากล้อม ผมจดจำได้เป็นอย่างดีว่าเข้ามาเรียนสาขาการวิจัยพฤติกรรมศาสตร์ประยุกต์เพราะอะไร หัวข้อที่อยู่ในหัวของผมในตอนนั้น ไม่ไกลไปกว่าเกมหมากกระดานที่ผมเล่นมาเนินนาน เกมหมากล้อม และคิดว่ามีหัวข้อแล้วจบไวแน่นอน แต่เมื่อเริ่มศึกษาเรื่องนี้ระหว่างศึกษาจึงเริ่มรู้สึกถึงกำแพงอันสูงลิบและทอดยาวออกไปโดยไม่มีจุดสิ้นสุดและถอนเรื่องนี้ออกจากการเป็นหัวข้อทำวิทยานิพนธ์จบ แต่แล้วเมื่อวันที่สอบวัดคุณสมบัติครั้งแรกเสร็จสิ้น แม้ผมจะไม่ผ่านแต่สิ่งที่ได้เรียนรู้จากการสอบครั้งนี้ผ่านอาจารย์หลายท่าน กลับทำให้ผมรู้สึกว่า ถ้าเราจะทำจบอย่างเหน็ดเหนื่อยแล้ว ควรเป็นความเหน็ดเหนื่อยที่ทำแล้วคนอื่นยอมรับ ผมจึงกลับเอาหัวเรื่องเกี่ยวกับการเล่นหมากล้อมาปัดฝุ่นใหม่เพื่อเริ่มต้นการเดินทางอันแสนยาวนานในการทำวิทยานิพนธ์ซะที และการนำมาเป็นหัวข้อก็ไม่ทำให้ผมผิดหวัง เพราะมันคือฝันร้ายในการทำวิทยานิพนธ์อย่างมากเลยทีเดียว ไม่ว่าจะเป็นเอกสาร งานวิจัยที่เกี่ยวข้อง ที่เหมือนจะมีมากมายแต่แท้จริงแล้ว ในประเด็นที่เกี่ยวข้องกับมนุษย์นั้นกลับมีเพียงหยิบมือเท่านั้น ส่วนใหญ่มักจะเป็นงานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนาปัญญาประดิษฐ์ผ่านการเล่นหมากล้อม ถ้าเรียนสาขาอื่น ผมคงยอมแพ้และเปลี่ยนหัวเรื่องใหม่ไปแล้ว เพราะว่า ไม่รู้ว่าจะเริ่มต้นที่อะไรดี มีงานวิจัยจำนวนมากเกี่ยวกับผลของการเล่นหมากล้อมต่อผู้เล่นในหลากหลายมิติ แต่เมื่อเจอกับคำถามของอาจารย์หลายท่านในสาขาพฤติกรรมศาสตร์ กลับทำให้เรากลับมาตั้งคำถามงานวิจัยเหล่านั้นว่า มันเกิดขึ้นมาได้อย่างไร หากเราไม่สามารถตอบได้ มันไม่มีประโยชน์ใดๆ ที่จะทำงานวิทยานิพนธ์ชิ้นนี้แล้วเราไม่สามารถที่จะตอบคำถามว่าเกิดขึ้นมาอย่างไรได้ มันคงจะไม่มีใครยอมรับแน่แท้และมันก็ไม่สามารถนำงานนี้ไปใช้อะไรได้อีกด้วย การอ่านและค้นคว้าอย่างหนักหน่วงจึงเริ่มขึ้นอย่างมุมานะและไม่ย่อท้อ ไม่ว่าจะเป็นการศึกษาทั้งระเบียบวิธีวิจัยในรูปแบบต่าง ๆ แนวคิดทฤษฏีที่เกี่ยวข้อง รวมถึง พื้นฐานแนวคิดเกี่ยวกับปรัชญาในการแสวงหาความจริงต่าง ๆ เพื่อหาคำตอบในวิทยานิพนธ์ของผมให้ได้ หากเรียนในสาขาอื่น คงจะยอมแพ้อีกครั้งและเปลี่ยนหัวข้อไปอย่างแน่แท้ แต่เพราะพฤติกรรมศาสตร์เป็นการบูรณาการหลากหลายสาขาอย่างเป็นสหวิทยการ (InterDiscipline) ทำให้การผนวกเอาแนวคิดต่างสาขา ต่างศาสตร์โดยมีจิตวิทยาเป็นแนวหลักในการอธิบายการเกิดพฤติกรรมของมนุษย์ ทำให้ผมสามารถนำแนวคิดที่หลากหลายมาผสาน ผนวกเข้าด้วยกันและในที่สุดด้วยประสบการณ์การในการสอนหมากล้อมมายาวนาน เกือบ 20 ปี และการศึกษาค้นคว้าอย่างหนักหน่วง ผมก็สามารถคลำทางจนค้นพบที่แสนวิเศษนี้และมันเป็นการค้นพบอย่างยิ่งใหญ่มากซึ่งจำเป็นต้องมีการตรวจสอบในหลายมุมมองอีกมาก

34 ปี ที่รู้จักการวิจัยพฤติกรรมศาสตร์ ในฐานะ ผู้สอน ผู้วิจัย และผู้บริหารหลักสูตร อยากให้ความเห็นในประเด็น ต่อไปนี้ ประเด็นแรก "การวิจัยพฤติกรรมศาสตร์ " เป็นศาสตร์ที่เน้นการวิจัย เป็นเครื่องมือในการตอบคำถาม 1) อะไรคือสาเหตุของพฤติกรรมของคน กลุ่มคน โดยในการอธิบายนั้นคำนึงถึง ลักษณะส่วนตัว และบริบทแวดล้อม และปฏิสัมพันธ์ ระหว่างกันไปพร้อมกันด้วย 2) เปลี่ยนพฤติกรรมของคนและกลุ่มคน โดยใช้กลไกภายในของบุคคลและกลไกในสังคม เป็นตัวขับเคลื่อนการเปลี่ยนแปลง ประเด็นที่สอง โมเดล หรือ ทฤษฎีเชิงพฤติกรรมศาสตร์ ซึ่งหมายถึง คำอธิบาย หลักการ หรือ ทฤษฎี ที่ได้จากการทำวิจัย จะเป็นคำอธิบายเชิงบูรณาการ หลายสาขาวิชา มากกว่าจะเป็นสาขาเดี่ยว หรือคำอธิบายเดี่ยว ประเด็นที่สาม การบ่มเพาะนักวิจัยเชิงพฤติกรรมศาสตร์ ควรเน้น ความคิดเชิงวิเคราะห์สังเคราะห์ ความคิดการแก้ปัญหา ความคิดสร้างสรรค์ การทำงานเป็นทีม และการสร้างร่วมมือในระหว่างทีม ทักษะทั้งหมดนี้ควรใส่ในรายวิชาอย่างเข้มข้น ดังนั้น นักวิจัยอาจเริ่มจากทักษะนักวิจัยแบบเดี่ยวในสาขาใดก็ได้ แต่เมื่อได้เรียนรู้ และเพิ่มพูนการคิด และการทำวิจัย