Monthly Archives: January 2023

สมรรถนะมนุษย์ในมุมมองพฤติกรรมศาสตร์ การศึกษาพฤติกรรมของมนุษย์ซึ่งมีความลึกซึ้งและซับซ้อนจึงจำเป็นต้องใช้องค์ความรู้ที่หลากหลายมาประกอบกันเพื่อทำความเข้าใจและอธิบายพฤติกรรมเหล่านั้น หากเปรียบการศึกษาพฤติกรรมศาสตร์เป็นทรงกลมจะเห็นได้ว่าที่ผ่านมามีการศึกษาและวิจัยพฤติกรรมของมนุษย์ทั้งเชิงลึกดิ่งลงสู่จุดศูนย์กลางของทรงกลม คือ มุ่งเน้นหรือเฉพาะเจาะจงลงไปในพฤติกรรมใดพฤติกรรมหนึ่งของมนุษย์และเชิงกว้างกระจายและครอบคลุมไปตามพื้นผิวทรงกลม คือ ศึกษาพฤติกรรมอย่างหลากหลาย เหมือนและแตกต่าง ยั่งยืนและผันแปร คงที่และเปลี่ยนแปลงตามแต่บริบท พื้นที่และช่วงเวลาทำให้การศึกษาพฤติกรรมศาสตร์มีความน่าสนใจและยังคงมีเรื่องให้ต้องศึกษาอยู่เสมออย่างไม่สิ้นสุด พฤติกรรมศาสตร์เป็นสหวิทยาการ (Interdisciplinary) เพราะการอธิบายพฤติกรรมของมนุษย์เป็นเรื่องที่ไม่สามารถจะนำทฤษฎีใดเพียงทฤษฎีเดียวมาอธิบายได้อย่างถ้วนทั่วทั้งหมดเนื่องจากพฤติกรรมมนุษย์อาจเกิดจากปัจจัยภายในและภายนอกของมนุษย์แต่ละคนที่แตกต่างกันซึ่งเปรียบดุจสีสันที่มีเฉดสีแตกต่างและหลากหลายออกไปตามแต่ละบุคคล ดังนั้นนักวิจัยพฤติกรรมศาสตร์จึงต้องเป็นผู้รอบรู้ด้านแนวคิดและทฤษฎีที่หลากหลาย รักการเรียนรู้และพัฒนาตนเองตามความเปลี่ยนแปลงของยุคสมัยซึ่งส่งผลต่อความแปรเปลี่ยนไม่คงที่หยุดนิ่งของมนุษย์เพื่อให้นักวิจัยพฤติกรรมศาสตร์สามารถนำความรู้เชิงทฤษฎีไปใช้ในการอธิบาย ทำความเข้าใจ ทำนาย ควบคุมและปรับพฤติกรรมของมนุษย์ให้อยู่ในแนวทางที่ดีและเหมาะสมอันจะเป็นประโยชน์สูงสุดต่อสังคมและโลกต่อไป การศึกษาสมรรถนะเป็นหนึ่งในการศึกษาพฤติกรรมศาสตร์โดยองค์ประกอบของสมรรถนะมนุษย์มักอุปมาเป็นรูปภูเขาน้ำแข็งเพื่อให้เข้าใจได้ง่าย โดยแบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือ ส่วนที่พ้นน้ำซึ่งสามารถมองเห็น สังเกตรับรู้ได้จากประสาทสัมผัส ได้แก่ ความรู้และทักษะ และส่วนที่อยู่ใต้น้ำซึ่งเป็นพื้นที่ที่ใหญ่กว่าส่วนที่พ้นน้ำแต่กลับยากต่อการรับรู้ด้วยประสาทสัมผัส เช่น แรงจูงใจ เจตคติ และคุณค่าภายในตน อย่างไรก็ตามองค์ประกอบของสมรรถนะทั้งหมดส่งผลต่อการทำความเข้าใจเพื่อพัฒนาสมรรถนะของมนุษย์ให้มีศักยภาพมากขึ้น ดังนั้นการศึกษาสมรรถนะจึงเป็นพฤติกรรมศาสตร์ที่ผู้สนใจศึกษาต้องเข้าใจทั้งปัจจัยภายในและภายนอกของมนุษย์โดยรอบรู้ทั้งทฤษฎีด้านจิตวิทยา สังคมวิทยาและศึกษาศาสตร์จึงจะสามารถทำความเข้าใจ อธิบายและกำหนดแนวทางการพัฒนาสมรรถนะของมนุษย์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ ความเปลี่ยนแปลงไม่คงที่ยังคงเป็นความท้าทายของนักวิจัยพฤติกรรมศาสตร์และเป็นเสน่ห์ที่ดึงดูดผู้รักการเรียนรู้ให้เข้ามาศึกษาเพื่อพัฒนาตนเองและผู้อื่นอย่างต่อเนื่อง นอกจากนี้ผู้ศึกษาพฤติกรรมศาสตร์ยังสามารถนำศาสตร์สหวิทยาการไปประยุกต์ใช้ให้เกิดประโยชน์ได้ในทุกมิติของชีวิตตนเองและผู้อื่น ครอบคลุมทุกบริบทพื้นที่ด้วยความเป็นสากลซึ่งเป็นจุดเด่นของพฤติกรรมศาสตร์ที่มีมาตั้งแต่แรกเริ่มกำเนิดพฤติกรรมศาสตร์และยาวนานตราบจนปัจจุบัน _______ ดร.ธนวัฒน์ ศรีไพโรจน์ นักวิจัยอิสระ (ด้านพฤติกรรมศาสตร์และการเรียนรู้) ปร.ด. การวิจัยพฤติกรรมศาสตร์ประยุกต์ (มีวิชาเรียน) รุ่นที่ 10

การวิจัยพฤติกรรมศาสตร์คืออะไร? แม้จะมีคำอธิบายที่เป็นหลักแต่ดูเหมือนว่าคำตอบขึ้นอยู่กับประสบการณ์และองค์ความรู้ของผู้ที่ให้ความหมายเป็นสำคัญ หากจะทำความเข้าใจถึงการวิจัยพฤติกรรมศาสตร์ สิ่งสำคัญที่นักวิจัยควรเข้าใจคือความหมาย “พฤติกรรมศาสตร์” ซึ่งดูเหมือนการให้ความหมายของคำนี้จะขึ้นอยู่กับประสบการณ์และองค์ความรู้ของผู้ที่ให้ความหมายเป็นสำคัญ ดังนั้นการกล่าวว่า พฤติกรรมศาสตร์คืออะไร จึงมีคำตอบที่หลากหลายไปตามบริบทของผู้ตอบ แม้เป็นผู้ที่ผ่านการศึกษาเล่าเรียนและมีประสบการณ์การทำวิจัยหรือการเป็นนักปฏิบัติด้านพฤติกรรมศาสตร์ก็สามารถให้ความหมายที่ต่างกันได้ การอธิบายพฤติกรรมศาสตร์ของแต่ละคนอาจอธิบายได้ไม่เหมือนกัน อยู่ที่องค์ประกอบหรือบริบทแวดล้อมที่ผู้อธิบายกำลังนึกถึง แต่อย่างไรก็ตาม ในฐานะของศิษย์เก่าและอาจารย์ประจำของสถาบันวิจัยพฤติกรรมศาสตร์ที่เคยผ่านประสบการณ์การตอบคำถามของครูบาอาจารย์ หรือหากจะกล่าวกันจริง ๆ ก็นับตั้งแต่วันสอบสัมภาษณ์เข้าเป็นนิสิตของสถาบันฯ กรรมการสอบสัมภาษณ์ท่านก็ถามเป็นคำถามแรกๆ ว่า ในมุมมองของหนูพฤติกรรมศาสตร์คืออะไร ตอบมาเถอะตามความเข้าใจ ไม่มีมีผิดมีถูก ตอนนั้นก็สบายใจ เอาล่ะ ! ตามมุมมอง ไม่มีถูกมีผิด สบายแล้วเรา แต่ทว่าการตอบไป ณ ตอนนั้น เมื่อปี 2545 หลักใหญ่จะความจะไปเน้นที่การศึกษาพฤติกรรมของมนุษย์ จำได้ว่าตอบยาวมากและวนไปวนมาอยู่ที่พฤติกรรมมนุษย์ กรรมการสอบท่านเมตตาอธิบายเพิ่มเติมว่า เราไม่มองแต่พฤติกรรมซึ่งตอนนั้นท่านใช้คำว่า ตัวแปรตาม แต่พฤติกรรมศาสตร์ยังดูตัวแปรต้นที่นำมาอธิบายพฤติกรรมที่ใช้หลากหลายศาสตร์ อยากรู้ต้องมาเรียน และนั่นคือจุดเริ่มต้นของความสนใจในศาสตร์นี้อย่างจริงจัง จากประสบการณ์การศึกษาเล่าเรียน บทบาทนักวิจัย อาจารย์ผู้สอนและดูแลการทำปริญญานิพนธ์ของนิสิตจากรุ่นสู่รุ่น การให้ความหมายของคำว่า พฤติกรรมศาสตร์ ก็ยังไม่เหมือนกันในทุกครั้ง แต่หลักใหญ่ใจความที่คงเส้นคงวาและปรากฏในการอธิบายทุกครั้ง คือ เป็นศาสตร์ที่มุ่งเน้นการศึกษาเกี่ยวกับพฤติกรรมของมนุษย์โดยอาศัยมุมมองจากศาสตร์ที่หลากหลายมากกว่าหนึ่งศาสตร์ขึ้นไปเพื่อให้เข้าใจและสามารถอธิบายการเกิดขึ้นของพฤติกรรมบุคคล กลุ่ม และสังคม ฉะนั้นจุดเน้นจึงอยู่ตรงที่นักวิจัยมีความเข้าใจถึงขอบเขตหรือพรมแดนความรู้ทางพฤติกรรมศาสตร์ว่าครอบคลุมหรือเกี่ยวข้องกับศาสตร์ใดได้บ้าง

อัตลักษณ์ “คนใน” การวิจัยพฤติกรรมศาสตร์ การสร้างอัตลักษณ์เกิดขึ้นจากการเรียนรู้ รับรู้ สั่งสม บ่มเพาะให้ความหมาย และคุณค่าโดย “คนใน” ภายใต้เงื่อนไขของเวลา สถานที่ และบริบท อัตลักษณ์ของการวิจัยพฤติกรรมศาสตร์ ถูกประกอบสร้างจาก “คนใน” อาทิ คณาจารย์ ผู้ทรงคุณวุฒิ นิสิตปัจจุบัน ศิษย์เก่า บุคลากร และผู้คนที่เข้ามาเกี่ยวข้อง ทุกคนต่างมีตัวตน ภูมิหลัง ประสบการณ์ และความเชี่ยวชาญเฉพาะด้านของตน เมื่อเข้ามาปฏิสัมพันธ์กันระยะหนึ่ง จึงเกิดการเรียนรู้รูปแบบพฤติกรรมเฉพาะ ตระหนักรู้คุณค่า และความหมายของวัฒนธรรมที่ถูกผสมผสานอย่างลงตัวร่วมกัน อัตลักษณ์ร่วมทางสังคมของการวิจัยพฤติกรรมศาสตร์ คือ ชุมชนทางวิชาการที่สามารถแลกเปลี่ยนมุมมองด้านการวิจัยได้อย่างอิสระ เปิดกว้างทางความคิด โอบรับความเห็นต่างอย่างหลากหลาย เป็นพื้นที่ปลอดภัยต่อสมอง และหัวใจ การได้เข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของสถาบันวิจัยพฤติกรรมศาสตร์ ทั้งในมุมมองของศิษย์เก่า คนในสถาบัน และคนในศาสตร์ จนกระทั่งสามารถสร้างสรรค์ผลงานวิจัยทางพฤติกรรมศาสตร์ให้สำเร็จลุล่วงนั้น นับได้ว่าเป็นบทเรียนที่ทรงคุณค่า และมีมูลค่าทางวิชาการสูง สร้างมาตรฐานทางวิชาการและการวิจัยให้กับตนเองในปัจจุบันและอนาคต อัตลักษณ์ร่วมทางวิชาการของการวิจัยพฤติกรรมศาสตร์ คือ งานวิจัยที่มีการออกแบบที่รัดกุม การใช้เครื่องมือที่เข้มแข็ง การเก็บข้อมูลที่เข้มข้น และผลลัพท์เชิงประจักษ์ที่นำไปใช้ได้จริง ผลผลิตงานวิจัยในหลักสูตรการวิจัยพฤติกรรมศาสตร์ ถือได้ว่าบุกเบิก และแผ่วถางป่าดงดิบอันลึกลับ